Жанашыр алаш азаматының бейнесі

Кеңес Одағы уақтында 1937 қазақ халқына жасалған үлкен қиянат, яғни оның жол бастаушы көсемдері мен жол көрсетуші зиялыларының басым көпшілігінің қырғынға ұшырауы,халық зердесіне қанды әріптермен жазылып, мәңгі өшпестей орын алды.Қазақ қоғамының көзі ашық,көкірегі ояу зиялыларының саяси-қуғын сүргінге ұшырауы,бұқара халықтың бойына үрей қондырмац қоймады,алашым деп аласұрып жүрген талай қазақ дәл осы сәтте бескүндік жалған дүниемен қош айтысты.Сол алып тұлғалардың бірегейі көрнекті қоғам және саяси қайраткер,өмірі мен тағдыры көптеген қазақ қоғамының белсенділері мен зияткерлерінің қайғылы тағдырымен үндескен Құдайберген Жұбанов еді.
Құдайберген Жұбанов (1898-1938) қазақстандық көрнекті қоғам және саяси қайраткер болған, оның өмірі мен қызметі Кеңес кезеңінің күрделі кезеңдерін бейнелейді. Құдайберген Жұбанов 1898 жылы Солтүстік Қазақстанның Көкшетау ауданында көшпенділер отбасында дүниеге келген. Оның балалық шағы дәстүрлі қазақ ортасында өтті, онда ол бастапқы білім алып, халықтың әдет-ғұрпы мен мәдениетін игерді.1920 жылдардың басында Құдайберген Жұбанов Көкшетау мұғалімдер мектебіне түсіп, онда ғылыми қызметке және қоғамдық жұмысқа жоғары қабілеттілік көрсетті. Ол сол кездегі жастар тобының қоғамдық өмірі мен саяси қызметіне белсенді қатысты.Білім алғаннан кейін Құдайберген Жұбанов ауылдық мектепте мұғалім қызметін атқарды және Революциялық коммунистік партияның (большевиктер) белсенді мүшесі болды. Ол түрлі қоғамдық және саяси іс-шараларға қатысты, сондай-ақ өз ауданындағы қоғамдық-саяси қозғалыстың жетекшісі болды.Құдайберген Жұбанов өзін талантты ұйымдастырушы және көшбасшы ретінде көрсетіп, өз халқының игілігі үшін белсенді жұмыс істеді. Алайда оның саяси белсенділігі мен кеңес саясатының кейбір аспектілерін сынауы оның саяси қуғын-сүргін нысанына айналуына алып келді.Сонымен қатар,Құдайберген Жұбанов кеңестік билік кезінде Қазақстанның қоғамдық және саяси өмірінде елеулі рөл атқарды. Оның білім беру, мәдениет және қоғамдық бастамаларды дамытуға қосқан үлесі елеулі болды.Жұбанов өз ауданында мұғалім және мектеп басшысы қызметін атқара отырып, білім беру саласында белсенді жұмыс істеді. Ол сондай-ақ жергілікті халықтың мәдени және білім алуына ықпал ететін қоғамдық іс-шаралар ұйымдастырды. Бұдан басқа, Құдайберген Жұбанов өз халқының құқықтары мен мүдделерін қорғап, қоғамдық-саяси өмірдің белсенді қатысушысы болды.1930 жылдардың аяғында сталиндік қуғын-сүргін кезеңінде Құдайберген Жұбанов тұтқындалып, «кеңеске қарсы үгіт-насихат» және «контрреволюциялық қызмет» деп айыпталды. Бұл айыптаулар саяси оппоненттер мен бағынбайтын қайраткерлерді жою үшін жиі қолданылды.Құдайберген Жұбановтың тұтқындалу уақыты мен орнын, айыптау мен сот процесін қоса алғанда, нақты мән-жайлар сол кездегі саяси қуғын-сүргінге байланысты мұрағаттық материалдар мен құжаттардан анықталған.
Қорытынды жасай отырып, бұл зерттеудің қазіргі қоғам үшін маңызын бағалауға болады.
Құдайберген Жұбановтың өмірі мен қызметі Кеңестік Қазақстанда саяси қуғын-сүргін құрбаны болған көптеген көрнекті тұлғалардың тағдырын бейнелейді. Оның мысалы авторитарлық режим жағдайында ойлау бостандығы мен адам құқығы үшін күрестің жоғары бағасын көрсетеді.
Құдайберген Жұбановтың өмірі мен қуғын-сүргіндерін зерделеудің қазіргі қоғам үшін маңызы зор. Бұл бізге өз еліміздің тарихын жақсы түсінуге, саяси қуғын-сүргіннің қайғылы салдарын түсінуге және демократияның, адам құқықтары мен азаматтық бостандықтардың құндылықтарын бағалауға мүмкіндік береді. Құдайберген Жұбановтың тарихын зерттеу бізге өткеннің қателіктерін қайталамауға және әділ және еркін қоғам құруға көмектеседі .
Жоғарыда баяндалғандарға сүйене отырып, Құдайберген Жұбановтың өмірі мен қуғын-сүргіндерін зерттеудің қазіргі қоғам үшін кең және өзекті мәні бар, ол саяси режимдердің құрбандарын еске алуға және олардың біздің болашағымызға кері әсерін еңсеруге көмектеседі.Ұлы тұлғаны ардақтайық,қазақ үшін сіңірген еңбегін ұмытпайық!

Фатима ҚОЗЫБАҚОВА,
әл-Фараби атындағы ҚазҰУ тарих, археология және этнология
факультетінің Қазақстан тарихы кафедрасының профессоры;
Гулнур Серикбаева,
әл-Фараби атындағы ҚазҰУ филология
факультетінің бірінші курс студенті.